“Globalna sloboda je napravila veliki korak unazad 2023. godine”, rekao je Majkl J. Abramovic (Michael J. Abramovitz), predsjednik Fridom Hausa.
Na takvu sliku uticali su i široko rasprostranjeni napadi na pluralizam, odnosno miran suživot ljudi sa različitim političkim idejama, religijama ili etničkim identitetima, navodi se u izvještaju objavljenom 29. februara.
“Ako demokratska društva ne odgovore na ove izazove, veći dio globalne populacije biće uskraćen za osnovne slobode u godinama koje dolaze, što će na kraju uticati na mir, prosperitet, sigurnost i slobodu za sve”, upozorio je Abramovic.
Napredak je zabilježen u 21 državi. Međutim, kako se napominje u izveštaju, sjenku na to je bacio veliki pad sloboda zabilježen u svim krajevima svijeta.
Kategorisana kao “djelimično slobodna” zemlja Srbija je, uz Rusiju, jedina evropska država koja se nalazi na spisku zemalja u kojima se bilježi najveći pad u protekloj godini. U izveštaju se ne navodi šta je tome doprinjelo.
Srbija je tako zadržala status jedne od zemalja sa najznačajnijim padom u posljednjoj deceniji. U tom društvu su i Bosna i Hercegovina, Mađarska, Rusija, Turska, Poljska.
Fridom Haus je međunarodna organizacija, sa sjedištem u Sjedinjenim Američkim Državama, koja dokumentuje stanje ljudskih prava i sloboda u svijetu.
U svojim izvještajima svake godine procenjuje stanje slobode u 195 zemalja i 15 teritorija, te ih na osnovu različitih indikatora rangira.
Na kraju, na osnovu rezultata, zemlja ili teritorija zavrijedi status slobodne, djelimično slobodne ili neslobodne.
Sloboda u Nagorno-Karabahu u najvećem padu
Nagorno-Karabah je doživio nagli pad slobode u prethodnoj godini, nakon što je gotovo cjelokupna populacija od 120.000 etničkih Jermena bila primorana da napusti enklavu pod intenzivnim pritiskom azerbejdžanske vojske.
Azerbejdžan je prošle godine pokrenuo vojnu operaciju kojom je ponovo preuzeo kontrolu nad Nagorno-Karabahom.
Taj region, sa Jermenima kao većinskim stanovništvom, međunarodno je priznat kao dio Azerbejdžana. Jermeni su tu imali lokalnu upravu, uz podršku Jermenije, pošto su azerbejdžanske snage i civili potisnuti iz njih tokom rata koji je okončan primirjem 1994.
Slijedi Niger, u kojem su slobode značajno smanjene kao rezultat vojnog puča koji je svrgnuo demokratski izabranu vladu u julu 2023.
Među državama u kojima se bilježi veliki pad sloboda su i Tunis, Peru i Sudan.
Ratovi i autoritarni režimi na putu slobode
“Oružani sukobi i prijetnje agresijom autoritarnih režima učinili su svijet manje sigurnim i manje demokratskim”, upozorava Fridom Haus.
Posebno su se osvrnuli na rusku invaziju na Ukrajinu koja je počela 24. februara 2022.
Ističu da se sve više narušavaju osnovna prava u okupiranim ukrajinskim područjima, kao i da je zabilježen “ozbiljan uticaj na ionako malo slobode koja je ranije postojala u Rusiji”.
“Od 2022. godine, Kremlj je uložio velike napore da iskorjeni antiratno neslaganje, ućutka kritičko medijsko izvještavanje i militarizuje rusko društvo”, stoji u izveštaju.
Fridom Haus dalje navodi da se hiljade ljudi suočilo sa administrativnim tužbama i prijavama zbog kritikovanja politike Kremlja ili rata u Ukrajini.
U fokusu izvještaja je i Hamasov teroristički napad na Izrael 7. oktobra, u kojem je ubijeno oko 1.200 ljudi, a za koji se navodi da je uništio osjećaj sigurnosti Izraelaca u njihovim domovima.
“Izraelska vojna kampanja koja je uslijedila u pojasu Gaze, mjestu koje je već bilo među najmanje slobodnim na svetu, dovela je do toga da je do kraja godine 1,9 miliona ljudi raseljeno, a umrlo oko 22.000”, istaknuto je.
“Represije su uglavnom vršili autokratski režimi, ali i demokratski izabrane vlade Izraela i Indije bile su saučesnici u kršenju osnovnih prava na Zapadnoj obali i Pojasu Gaze, odnosno u indijski upravljanom Kašmiru”, zaključio je Fridom Haus.
U izveštaju se pominje i to da su civili snosili teret građanskog rata proizašlog iz vojnog puča 2021. u Mjanmaru, kao i surove borbe između vojnih i paravojnih frakcija u Sudanu.
Izborne manipulacije i globalne slobode
Izborne manipulacije bile su među vodećim uzrocima globalne erozije slobode, istaknuto je u izveštaju Fridom Hausa.
U različitim oblicima, izborne manipulacije i nasilje zabilježeno je u čak 26 zemalja.
Kao primjer ozbiljne pretnje demokratiji i izbornim procesima ističu nejednake uslove za opoziciju, uspostavljene dugo prije samih izbora.
Fridom Haus je, između ostalog, zabilježio i pokušaje poništavanja legitimnog ishoda izbora, nakon što je glasanje održano.
To se, kako se dodaje, dogodilo u Gvatemali, Tajlandu i Zimbabveu, gdje je bilo pokušaja da se pobjedničkim kandidatima i strankama ne dozvoli da preuzmu dužnosti.
Kako je naglašeno u izvještaju, ovakvi načini manipulacije diskredituju demokratski proces i dovode do toga da birači zapravo nemaju pravo glasa o tome ko njima upravlja.
U izvještaju se ukazuje i na primjere narušavanja integriteta izbora nasiljem i lošom administracijom, što je zabilježeno u Ekvadoru, Nigeriji i Tajvanu.
Fridom Haus posebno apostrofira prošlogodišnje izbore u Ekvadoru, napominjući da ih je obilježilo široko rasprostranjeno nasilje, uključujući ubistva nekoliko državnih zvaničnika i političkih kandidata.
Pojedini političari i politički lideri su ubijeni ili kidnapovani, automobili bombe su eksplodirale u više gradova, uključujući u prijestonici Kitu, dok su u zatvorima bile nasilne pobune i ubistva.
Nasilje je eskaliralo u Ekvadoru prije otprilike tri godine uz porast kriminalnih aktivnosti povezanih sa krijumčarenjem kokaina.
Nasilje nad migrantima i izbjeglicama širom sveta
Migranti i izbjeglice su tokom 2023. bili podvrgnuti proizvoljnoj deportaciji i fizičkom nasilju širom svijeta, ukazuje Fridom Haus.
Ukazali su na nekoliko najdrastičnijih primjera.
Podsjetili su da je libanska vojska u aprilu i maju “po kratkom postupku” deportovala hiljade Sirijaca, uključujući i djecu bez pratnje, koja su tražila utočište u toj zemlji.
Osvrnuli su se i na to što je pakistanska vlada najavila da će protjerati sve neregistrovane migrante.
“Sama deklaracija i kasniji napori da se ona sprovede primorali su više od 500.000 od 1,7 miliona afganistanskih izbjeglica u zemlji da pređu u Afganistan”, ističe se u izveštaju.
Organizacija je upozorila i da su nakon zapaljivog govora predsjednika Tunisa Kaisa Sajed, u kojem je osudio uticaj migranata i potvrdio arapski i muslimanski identitet zemlje, nasilni napadi na afričke migrante porasli.
Na Kipru su demonstracije protiv imigranata bile praćene vandalizmom usmjerenim na preduzeća i imanja u vlasništvu migranata. Vlasti u Nemačkoj zabilježile su i porast broja napada na migrante, tražioce azila i izbjeglice koje žive u zemlji u 2023.
“Uloga demokratskih društava ključna”
Koautorka izveštaja Fridom Hausa Jana Gorohovskaja (Yana Gorokhovskaia) ocjenila je da je 2024. godina ključna za demokratska društva i njihove napore da unaprijede slobode širom svijeta.
“Jačanje prava na teritorijama zahvaćenim konfliktom, jačanje uslova za slobodne i poštene izbore, i brze reakcije u slučajevima kada antidemokratski lideri nastoje da zbace izabrane vlade, samo su neke od akcija koje se moraju doslijedno preduzeti da bi se zaustavio globalni pad”, navodi ona.
Izveštaj Fridom Hausa sadrži niz preporuka i mjera koje demokratske vlade mogu sprovoditi u cilju zaštite i širenja političkih prava i građanskih sloboda.
Jedna od preporuka je i da se obezbjede stalna podrška i finansiranje onima koji su “na prvim linijama borbe protiv tiranije”.
“Demokratske vlade i donatori moraju povećati i održati podršku onima koji rade na odbrani i promovisanju osnovnih sloboda širom svijeta. Neuspjeh da se to uradi ohrabruje autokrate i može dovesti do gubitka teško stečenog napretka”, upozorava Fidom Haus.
Podsećaju i da se ove godine održavaju izbori na nacionalnom nivou, i pozivaju da se radi na tome da se obezbjede fer i demokratski uslovi za njihovo održavanje.
“Slobodni i pošteni izbori su kamen temeljac svake demokratije, a nezavisni i transparentni izborni procesi su neophodni za podsticanje istinske konkurencije”, ističe se.
Izbori na nacionalnom nivou će tokom 2024. biti održani u preko četrdeset zemalja, što predstavlja više od dvije petine svjetske populacije.
